آشنایی با سازهای کلاویه‌ای

سازهای کلاویه‌ای (که به آنها سازهای صفحه‌کلید نیز می‌گویند) دسته‌ای از سازها هستند که با استفاده از کلیدهایی که به ترتیب خاصی روی صفحه‌کلید قرار گرفته‌اند، نواخته می‌شوند. این کلیدها معمولاً به نت‌های مختلف موسیقی متناظر هستند و با فشار دادن آنها صدا تولید می‌شود.

به‌طور کلی، به سازهایی که دارای صفحه کلید یا شاسی هستند، سازهای کلاویه‌ای یا کلیددار گفته می‌شود. پیانو، ارگ و آکاردئون از نمونه‌های رایج این سازها هستند و در ایران نیز تدریس می‌شوند. ساز کلاویه‌ای، سازی است که روش نواختنش توسط کلاویه انجام می‌شود. کلاویه یک کلید اهرمی مخصوص برای نواختن نت‌های موسیقی است. از خانواده سازهای کلاویه‌ای می‌توان به پیانو، هارپسیکورد و کیبورد الکترونیکی اشاره کرد.

معرفی سازهای کلاویه‌ای

برخی از معروف‌ترین و رایج‌ترین سازهای کلاویه‌ای عبارتند از:

پیانو

پیانو مهم‌ترین و قوی‌ترین ساز در خانواده کلاویه‌ای یا کلیددار است. این ساز را "ساز مادر" نامیده‌اند زیرا دارای گستره صدایی بیشتر نسبت به سایر سازها (به جز ارگ) است و به نوازنده امکان می‌دهد تا همزمان ده نت را اجرا کند، یعنی به تعداد تمام انگشتان دست. محدوده صدای پیانو کمی بیش از هفت اکتاو است و از لحاظ کیفیت و طنین صدا، مطلوب‌ترین و وسیع‌ترین ساز در بین سازهای موسیقی محسوب می‌شود. این ویژگی‌ها باعث شده که پیانو به عنوان ساز سولو (تک‌نوازی)، ساز همراهی‌کننده، و همچنین به عنوان ساز شرکت‌کننده در ارکستر مجلسی و بزرگ و در سبک‌های جدید جز، راک و پاپ مورد استفاده قرار گیرد.

کلمه پیانو کوتاه‌شده کلمه "PianoForte" (به معنی ضعیف-قوی) است که در سال ۱۷۰۹ توسط بارتولومئو کریستوفوری ایتالیایی از روی ساز دیگری به نام هارپسیکورد ساخته شد. کریستوفوری با تغییر مکانیزم زخمه‌ای هارپسیکورد، آن را به سیستم کوبشی تبدیل کرد. در این سیستم جدید، شستی‌ها با مکانیزم خاصی به مضراب‌های چکشی ساز متصل می‌شوند، به‌طوری که هرگاه بر روی شستی‌ها فشار وارد شود، چکش مضراب نیز بر روی سیم ضربه زده و سپس به عقب باز می‌گردد. این سیستم بعدها توسط آلمانی‌ها تکمیل شد و پیانوهای امروزی به وجود آمدند.

• پیانو آکوستیک: یکی از محبوب‌ترین سازهای کلاویه‌ای است. دارای صفحه‌کلیدی با 88 کلید است که صداها را از طریق چکش‌هایی که به سیم‌ها ضربه می‌زنند، تولید می‌کند. پیانوی اسپینت (Spinet) نوعی پیانو کوچک و ارزان‌قیمت است که از دهه ۱۹۳۰ تا اوایل قرن بیستم تولید می‌شد. تولید این نوع پیانو در اواسط قرن گذشته به اوج خود رسید. هدف از ساخت پیانوی اسپینت، ایجاد سازی با قیمت پایین برای خانه‌هایی بود که فضای کافی برای پیانوهای بزرگ‌تر نداشتند. بسیاری از پیانوهای اسپینت هنوز هم از دوران تولید باقی مانده‌اند.

مشخصه اصلی پیانوی اسپینت، مکانیزم عملکرد خاص آن است که به "عمل ضربه غیرمستقیم" نیز معروف است. در این مکانیزم، کلیدها مستقیماً عمل ضربه زدن را انجام نمی‌دهند، بلکه از طریق اهرم‌هایی به نام "استیکر" (sticker) این کار را انجام می‌دهند. هر استیکر اهرم دیگری را به سمت بالا می‌کشد که در زیر صفحه کلید قرار دارد و اجزای دیگر را درگیر می‌کند. استیکرها به اندازه‌ای بلند هستند که سر چکش تقریباً در همان سطح عمودی صفحه کلید قرار می‌گیرد. به دلیل ترتیب خاص چیدن سیم‌ها، پیانوهای اسپینت می‌توانند بسیار کوچک باشند. قسمت بالای اسپینت تنها چند اینچ از سطح صفحه کلید بلندتر است.

سرویس‌دهی به پیانوهای اسپینت بسیار دشوار است زیرا حتی کوچک‌ترین تعمیرات مستلزم جداسازی کامل ساز است. هر یک از استیکرها باید جدا شده و مکانیزم اهرم‌ها دوباره مونتاژ شوند.

• پیانو الکتریک: نوعی پیانو که صداها را به‌طور الکترونیکی تولید می‌کند. نمونه‌های معروف شامل پیانوهای Rhodes و Wurlitzer هستند.

ارگ

ارگ یکی از قدیمی‌ترین سازهای موسیقی است که تاریخچه آن به دوران باستان برمی‌گردد. در قرون وسطا نیز به عنوان یکی از ابزارهای اصلی موسیقی کلاسیک مورد استفاده قرار می‌گرفت. ارگ از دو بخش اصلی تشکیل شده است صندلی و مجموعه‌ای از لوله‌های بادی که دارای سوراخ‌های متعددی هستند.

تاریخچه ارگ به دوران باستان بازمی‌گردد، زمانی که اولین نسخه‌های بادی ساده با استفاده از بالن، شیشه و یا سایر وسایل ابتدایی ساخته می‌شدند. با این حال، ساخت ارگ به شکلی که امروزه می‌شناسیم، در قرون وسطا آغاز شد.

اولین ارگ‌هایی که در اروپا ساخته شدند، از نوع پایه‌ای بودند و شامل چندین لوله بادی بودند که با دست تنظیم شده و با هوای دهانی نواخته می‌شدند.

• ارگ کلیسایی: یک ساز بزرگ و پیچیده با چندین ردیف کلید و پدال‌هایی که صداهای مختلف را از طریق لوله‌های مختلف تولید می‌کند.
• ارگ الکترونیکی: نوعی ارگ که صداها را به‌صورت الکترونیکی تولید می‌کند و معمولاً در موسیقی جاز و راک استفاده می‌شود.
• کیبورد الکترونیکی: یک ساز الکترونیکی با قابلیت تولید صداهای متنوع و افکت‌های مختلف. بسیاری از کیبوردها دارای امکاناتی مانند پلی‌فونیک و ضبط و پخش موسیقی هستند.
• هارپسیکورد: یک ساز قدیمی که شبیه به پیانو است ولی صداها از طریق ضربه زدن کلیدها به سیم‌ها و کشیدن آنها به‌وسیله پیک (شبیه به جابجایی تارهای گیتار) تولید می‌شود. این ساز در دوره باروک بسیار رایج بوده است. هارپسیکورد که از نظر ظاهری شباهت زیادی به پیانو دارد، از جمله سازهای کلاویه‌ای قبل از پیانو محسوب می‌شود. شیوهٔ ایجاد صدا در هارپسیکورد متفاوت از کلاویکورد است. در هارپسیکورد، با فشردن کلاویه‌ها، مضراب‌های کوچکی که به یک شفت متصل هستند، سیم‌ها را به ارتعاش درمی‌آورند. این ساز نزد موسیقی‌دانان دورهٔ رنسانس و باروک محبوب بوده و از مهم‌ترین سازهای کلاویه‌ایِ موسیقی اروپایی از قرن ۱۶ تا اوایل قرن نوزدهم میلادی به‌شمار می‌رود.
• کلویسین: نوعی دیگر از سازهای صفحه‌کلید که مشابه هارپسیکورد است اما با طراحی و صدای متفاوت.

آکاردئون

آکاردئون سازی با بدنه جعبه‌ای است که با ورود و خروج هوا به داخل بدنه‌ تولید صدا می‌کند. آکاردئون به خانواده سازهای بادی آزاد زبانه تعلق دارد، همان خانواده‌ای که شامل سازهایی مانند ملودیکا و سازدهنی نیز می‌شود. این ویژگی‌ها، جنبه‌های مهمی از ساز آکاردئون را برای ما آشکار می‌کنند:

خانواده آکاردئون شامل مجموعه‌ای از سازها مانند کنسرتینا (Concertina)، بندونئون (Bandoneon)، هارمونیوم (Harmonium) و ارگان رید آمریکایی (American Reed Organ) است. همچنین، خود آکاردئون نیز انواع مختلفی دارد، از جمله کروماتیک، دیاتونیک، استاندارد یا فری باس.

آکاردئون به عنوان یک ساز چند صدایی یا پلی‌فونیک از بسیاری جهات منحصر به فرد است. با این ساز می‌توانید چندین نت را همزمان بنوازید. نه تنها با فشردن چندین کلید به‌طور همزمان، بلکه با فشار دادن یک کلید و تنظیم آکوردهای سمت چپ، می‌توانید همزمان چندین صدا را تولید کنید. این ویژگی باعث می‌شود آکاردئون یک ساز چندصدایی بسیار قوی باشد که می‌تواند به تنهایی جای یک گروه موسیقی را پر کند.

آکاردئون به دلیل فرم بدنه‌اش این قابلیت را دارد که تفاوت‌های ظریف صوتی ایجاد کند، بر خلاف ساز مادرش، ارگان، که چنین قابلیتی را ندارد.

آکاردئون سازی است که در انواع مختلفی می‌باشد هم بصورت دکمه و هم کلیدهایی مشابه پیانو را دارد، بسته به این‌که هر نوع را چه کسی در چه زمانی به بازار عرضه کرده است متفاوت است.

سازهای کلاویه‌ای به دلیل توانایی آنها در تولید محدوده وسیعی از نت‌ها و امکانات اجرای چندین نت به‌طور همزمان (پلی‌فونی)، در موسیقی‌های مختلفی از جمله کلاسیک، جاز، پاپ و راک به‌طور گسترده استفاده می‌شوند.

تفاوت سازهای کلاویه‌ای با یکدیگر

کیبور

کیبورد یک ساز دیجیتال است که با فرمت MIDI صداها و اصوات مختلف را به صورت الکترونیک و دیجیتال شبیه‌سازی می‌کند. این ساز قادر است صدای ارکسترال، گیتار، پیانو، و حتی صداهای طبیعی مانند باد و طوفان را بازتولید کند.

در موسیقی مدرن، برای کاهش هزینه‌ها و تسریع در تنظیمات مختلف، از سینتی‌سایزرها و کیبوردها برای ایجاد فضاسازی استفاده می‌شود. بسیاری از قطعات موسیقی که حس و حال ارکسترال دارند، با استفاده از سینتی‌سایزرها می‌توانند صدای انواع ارکسترها را شبیه‌سازی کنند. این روش نه تنها به صرفه‌جویی در زمان کمک می‌کند، بلکه تعداد نوازندگان لازم را نیز کاهش می‌دهد. هرچه تعداد نوازندگان کمتر باشد، هماهنگی و تطابق آن‌ها با یکدیگر راحت‌تر می‌شود.

پیانو

پیانو یک ساز کلاویه‌ای است. با فشار دادن کلیدها (کلاویه‌ها)، نیروی وارده از طریق اهرمی به نام "پیوت" به چکش‌ها منتقل می‌شود. سپس چکش‌ها که سر آن‌ها از نمد پوشیده شده، به سیم‌ها ضربه می‌زنند. با ارتعاش سیم‌ها و تشدید امواج صوتی، صدای شنیدنی از پیانو تولید می‌شود.

در واقع، بیشترین حجم صدای تولید شده در پیانوی آکوستیک از لرزش صفحه صوتی ناشی می‌شود.

پیانو و سازهایی که دارای صفحه کلید هستند، به عنوان سازهای کلاویه‌ای یا صفحه‌کلیددار شناخته می‌شوند. در دهه‌های اخیر، سازهای صفحه‌کلیددار مانند کیبورد الکتریک، آکاردئون و سینتی‌سایزر، بر اساس شیوه نواختن پیانو ساخته شده‌اند.

شما می‌توانید برای خرید قسطی ساز به سایت الوقسطی مراجعه کنید و ساز مورد علاقه‌ی خود را خریداری بفرمایید.